Dolarizasyon nedir? Dolarizasyon neden ortaya çıkar?

Tam, kısmi ve ters gibi türleri olan dolarizasyon; genellikle ulusal para biriminin değerinin düşme ihtimali olan durumlarda gündeme gelmektedir. En basit tanımı ile dolarizasyon; bir ülkenin kendi ulusal para birimini kullanmayı bırakarak yabancı bir para birimini seçmesidir. Dolarizasyona bağlı olarak ülke ekonomisi, olumsuz sonuçlar ile karşı karşıya gelebilmektedir.

Dolarizasyon Nedir?

Ekonomi terimleri arasında en sık karşılaşılanlardan biri olan dolarizasyon kavramı ne demek? Bu kavram bir ülkedeki yerleşiklerin; değişim aracı, değer biriktirme ve hesap birimi olarak kendi ulusal paralarını kullanmamalarını temsil etmektedir. Yani kullanılan para birimi ulusal değil, yabancı para birimidir. Dolarizasyonun ilk aşaması, genellikle yabancı para cinsinden olan varlıkların değer biriktirme aracı şeklinde kullanılmasıdır. Yabancı para cinsinden olan bu varlıkların değer biriktirme aracı olarak kullanılması ise “varlık ikamesi” kavramı ile açıklanmaktadır.

Tam, kısmi ve ters dolarizasyon gibi farklı dolarizasyon türlerine rastlanmaktadır. Ancak özellikle piyasalarda yakın geçmişte meydana gelen bankacılık krizleri, bu kavramların yanına bir yenisinin daha eklenmesine yol açmıştır. Yükümlülük dolarizasyonu olarak bilinen bu kavram, ülkedeki kamu kesimi ile bankacılık gibi tüm ekonomik birimleri etkilemektedir. Bu kavram, örnek verilen ekonomik birimlerin her birinde yabancı para cinsinden olan büyük miktardaki yükümlülüklerin bulunmasını ifade etmektedir. Varlık ve yükümlülük dolarizasyonlarının tek bir kategori altına toplanarak “finansal dolarizasyon” olarak adlandırılması da mümkündür. Finansal dolarizasyon denildiğinde ise bir ülkedeki yerleşiklerin, varlık ve yükümlülüklerini yabancı para cinsi üzerinden tutma eğilimleri akla gelmektedir.

Tam Dolarizasyon Nedir?

Varlık dolarizasyonu kategorisi altında ele alınan tam dolarizasyon, sıkça araştırılan kavramlardan biridir. Bir ülkenin ulusal para birimini tam olarak terk etmesi ve yabancı bir para birimini resmi para birimi olarak kabul etmesi, tam dolarizasyon kavramı ile açıklanmaktadır. Tam dolarizasyon söz konusu olduğunda kısmi dolarizasyon kavramı da merak edilmektedir. Kısmi dolarizasyonda ise yüksek enflasyon ile belirsizlik ortamından bahsedilebilmektedir. Çünkü kısmi dolarizasyon, bu gibi durumlarda ulusal paranın değer kaybından korunulması hedeflenerek uygulanmaktadır. Yani ulusal para cinsinden olan finansal varlıkların yerine yabancı para cinsindeki finansal varlıkların seçilmeye başlanması söz konusudur.

Ters Dolarizasyon Nedir?

Kısmi, tam ya da yükümlülük dolarizasyonu gibi kavramlarla birlikte ortaya çıkan ters dolarizasyon ne demek? Bu durumda, dolarizasyonun ortadan kaybolmaya başlaması söz konusu olmaktadır. Yani bir ülkenin ulusal parasının değeri, dövize karşı artmaya başlamaktadır. Dolayısıyla dolarizasyon durumunda oluşan ulusal paranın değer kaybı, ters dolarizasyonda gözlemlenmemektedir. Böylece ülkenin para birimi, döviz değeri karşısında üstünlüğünü geri kazanmakta ve ters dolarizasyon meydana gelmektedir.

Dolarizasyon Neden Ortaya Çıkar?

Genellikle bir ülkenin ulusal para biriminin değer kaybetmesinin önlenmesi amacı ile oluşturulan dolarizasyon, farklı nedenlerden kaynaklı olarak meydana gelebilmektedir. Bu bağlamda dolarizasyon nedenleri aşağıdaki gibidir;

• Dolarizasyonun oluşmasındaki iki temel unsurdan biri, makroekonomik istikrarsızlıktır. Yani ekonomik birimler, bu istikrarsızlığa karşı yabancı para birimine yönelme eğilimi göstermektedir. Böylece tam ya da kısmi dolarizasyon meydana gelmektedir.
• Dolarizasyonun oluşmasındaki temel etkenlerden bir diğeri ise düzenleyici çevredeki aksaklıklardır. Piyasa eksiklikleri ve düzenleyici çevredeki aksaklıklar, mevcut durumda dolarizasyona gidilmesini tetiklemektedir.

Dolarizasyon Ülke Ekonomisini Nasıl Etkiler?

Yüksek enflasyon, makroekonomik istikrarsızlık ve piyasa eksiklikleri gibi nedenlerden kaynaklı olarak meydana gelebilen dolarizasyon; bazı sonuçları da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda dolarizasyon sonuçları, bu durumun ülke ekonomisini nasıl etkilediğini de açıklamaktadır. Genel itibari ile dolarizasyon sonuçları ise aşağıdaki gibi belirtilebilmektedir;

• Dolarizasyon nedeni ile ülkenin, ekonomik şoklara karşı olan kırılganlığı artış göstermektedir.
• Finansal kesimlerde kırılganlık görülmesi de dolarizasyonun sonuçları arasındadır. Çünkü bu durumda ödeme yeteneğine dair riskler oluşmaktadır.
• Kamu gelirinin önemli bir kısmı, ulusal para cinsindendir. Ancak dolarizasyona bağlı olarak yabancı para cinsinden olan borçların çoğalması söz konusudur. Dolayısıyla borçluluğun sürdürülebilirliği konusunda güçlük ve sorunların yaşanması, dolarizasyonun sonuçlarından biridir.
• Mevcut döviz kurunun fiyatlara olan etkisi, dolarizasyon nedeni ile yükselmektedir.
• Firmaların bilançolarında kur uyumsuzluklarına yol açan dolarizasyon, bu bağlamdaki kırılganlığı da artırmaktadır.