İlk yerli otomobil fikri Necmettin Erbakan'dan

DENİZ ÇİÇEK - Türkiye'nin Otomobili için gerçekleştirilen lansmanın yankıları sürerken, ülkede yerli otomobil fikrinin ilk olarak eski başbakanlardan merhum Necmettin Erbakan tarafından dile getirildiği 1961 yılına ilişkin Bakanlar Kurulu tutanaklarıyla ortaya konuldu. Erbakan'ın girişiminden 3 ay sonra "Devrim" otomobili için ilk toplantı yapıldı.

AA muhabirinin Yapı Kredi Yayınlarınca basılan "27 Mayıs Bakanlar Kurulu Tutanakları" isimli kitaptan yaptığı derlemeye göre, 4 Mart 1961'de gerçekleştirilen Bakanlar Kurulu toplantısına, o dönem İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi Öğretim Üyesi olan Doçent Doktor Necmettin Erbakan davet edildi.

Dönemin Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Fahri Özdilek'in başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu'nda otomobil ve otobüs gibi nakil vasıtalarının Türkiye'de yapılmasının mümkün olup olmadığı ele alındı.

Erbakan, yaptığı sunumda, hem ülkede sanayinin gelişimi hem de otomobil üretimi konusuna değinirken, Türkiye'de motorlu vasıta imalatı ve bu kapsamda otomobil imalatının önemle ele alınması gerektiğine dikkati çekti. Erbakan, "Faydalarını şu noktada toplamak mümkün. Bir kere, memleketimizde döviz tasarrufu temin edilecek. Otomobil imalatıyla birçok sanayi kollarına iş imkanları açılacak. Halk nezdinde de sınai gücümüzün itibarı artacak ve milli güven yükselecek. Beynelmilel itibarımız da artacaktır. Türkiye'de imal edilecek otomobilden yakın şarka geniş miktarda ihracat da yapılacaktır." ifadesini kullandı.

- "Devlet prototipini yapsın"

Erbakan, o dönemde dünyada 20 ülkenin otomobil imal ettiğini ve bu ülkelerin girişimlerini de aktararak, üretim sürecine yönelik planını paylaştı. Kendisi öncülüğünde Konya'da kurulan Gümüş Motor Fabrikası'nın otomobil motorlarını seri halde imal edeceğini, traktör üretimi için kurulan Uzel Makas Fabrikası'nın makaslarını yapacağını ve elektrometal fabrikasının da çeşitli parçaları ile dişlilerini yapabilecek durumda olduğunu bildiren Erbakan, şunları kaydetti:

"Otomobilin tamamlanması için geriye bazı elektrik malzemesi ile kırılmaz camları vesair teferruat kalmaktadır. İlk senelerde otomobil imalatında kullanılacak malzemenin yarısını Tük malı olarak temin etmek mümkün. Otomobil için yeni bir yatırım yapılmasına da lüzum yok. Bu hususta lüzumlu fabrikalar zaten mevcut. Biz bu işin sağlam bir yapıya istinat etmesi için devletin önderliğinde yapılmasını uygun görüyoruz. Devlet, bunun prototiplerini yapsın. Bundan sonra büyük şirketler de lüzumlu kalıpları ve imalat hakkında çeşitli fabrikalarla yapılmış anlaşmaları bir patent hakkı olarak devletten satın alsın. Hisse senetleri vatandaşlara dağıtılsın. Devletin ilk iş olarak 10-15 bin lirayla prototip yapmasına imkan var, bilahare seri imalata geçilir."

Erbakan, bu kapsamda hazırladığı planları Devlet Planlama Teşkilatına sunduğunu da aktarırken, motor, yedek parça ve dişli imalatlarına yönelik muhtelif fabrikalarda çekilmiş film gösterdi.

- "Geri kalmış memleketiz"

Bakanlar da konuya ilişkin çekincelerini dile getirirken, dönemin Milli Eğitim Bakanı Ahmet Tahtakılıç, ülkenin uçak motoru yapma projesini anımsatarak, benzer bir hataya düşülebileceğini kaydetti. Dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Ragıp Üner, "Türkiye'de motor yapılması benim rüyalarıma giren bir hadisedir. Her ne olursa olsun memlekette motor yapmalıyız." derken, Maliye Bakanı Kemal Kurdaş, "Gönül bu memlekette her şeyin yapılmasını istiyor ama şu da bir realite ki biz geri kalmış bir memleketiz. Motor şöyle dursun, daha basit şeyleri bile yapabilecek durumda değiliz. Otomobil konusundaki kararımızı çok dikkatli vermek zorundayız." değerlendirmesinde bulundu.

Bakanlar Kurulu'nda yer alan Milli Birlik Komitesi Üyesi Kurmay Albay Haydar Tunçkanat ise pek çok ülkenin markalarının satılmadığını ve sadece Almanya, İtalya ve ABD fabrikalarının tuttuğunu belirterek, "Prototip yapmaktansa bu memleketlerle patent anlaşması yapılsa daha iyi olmaz mı?" diye sordu.

Necmettin Erbakan yerli otomobil konusunda Devlet Planlama Teşkilatına başvurduklarını ve bu konudaki ihtisas sahibi isimleri kendilerine bildirdiklerini aktararak, konunun umumi menfaat noktasında ele alınmasını talep etti.

Bakanlar Kuruluna başkanlık eden Özdilek de Erbakan'ın, gelen tüm soruların yanıtlarına yönelik çalışma yapmasını isterken, Ticaret Bakanı Mehmet Baydur da ithalatçı ve montajcılarla da bir araya gelerek, en isabetli ve rasyonal karara varacaklarını ifade etti.

- 3 ay sonra ilk toplantı

Cemil Koçak editörlüğünde hazırlanan kitabın dipnotuna göre, Necmettin Erbakan'ın sunumundan sadece üç ay sonra 10 Haziran 1961 tarihinde Devrim otomobilini imalatı için Ankara'da ilk toplantı yapıldı.

27 Mayıs döneminde ordunun binek araba ihtiyacını karşılamak üzere, milli sanayinin ilk otomobil imalatı Eskişehir demir yolu fabrikasında gerçekleşti. Bu atölyede, "Devrim" adı verilen milli sanayinin ilk otomobili üretildi. 29 Ekim 1961'de Devrim otomobilinden 4 adet imal edilirken, girişimin sonu gelmedi.