BİZE ULAŞIN
Borsa senet alım - satım işlemlerinin belli kurallar dahilinde gerçekleştirildiği ve kurumsal yapısı bulunan piyasadır. Bu piyasada yatırımcıların güvenle işlem yapmasını sağlayan sisteme ise “devre kesici” denir. Aşırı fiyat dalgalanmaları ve ani değişimlerin engellediği sistem sayesinde oluşabilecek ciddi kayıpların önüne geçilmiş olur.
Devre kesici; yatırımcıların belirlenen sınırları aşan fiyat dalgalanmalarından negatif etkilenmemesi için piyasaya rahatlama imkanı sağlayan bir sigorta sistemidir. 2015 yılında Borsa İstanbul tarafından hayata geçirilen bu sistem sayesinde yatırımcıların sermayeleri güvence altına alınmıştır. Şimdi herkes tarafından merak edilen “Borsada devre kesici uygulaması nedir?” sorusunun cevabına birlikte bakalım.
“Borsa devre kesici nedir?” sorusu için verilen en net örneklerden biri de akan trafik örneğidir. Gün boyu yoğun bir şekilde hareket halinde olduğu bir köprü düşünelim. Belirli saatlerde ya da anormal durumlarda köprüde araç trafiği oluşmaktadır. Araçların birikerek trafiği sıkıştırması halinde köprü polisleri sistematik olarak devreye girerler. Araç biriken noktalarda koordinasyon sağlayıp gidiş - gelişleri kontrollü şekilde devam ettirirler. Ayrıca sadece yoğunluğu azaltmakla kalmayıp trafiği tehlikeye atan sürücüleri de takibe alırlar. Böylelikle anlık hatalar ve büyük kazalar önlenmiş olur. Devre kesici de verilen örnekte trafik polisi görevini üstlenmektedir.
Devre kesici sitemi işlemleri geçici olarak durdurarak yatırımcılara piyasayı anlama fırsatı verir ve doğru bilgiye erişebilmeleri için zaman tanır. Bunun sonucunda anormal dalgalanmalar, spekülatif dalgalar ve ani satışların engellenmesine imkan sağlar.
Piyasa bazen olağan seyrindeyken yeni bir haber, gelişme ya da spekülatif bir hamle ile bozulmaya uğrayabilir. Bu şekilde bir payın fiyatında %10 yükseliş yada %5 düşüş meydana geldiğinde sistem devreye girer. Devre kesici çalışan payda sürekli olarak işleme ara verir. Devre kesiciyi harekete geçiren, yani belirlenen fiyat eşiklerini geçen emirler iptal edilir. Devre kesici harekete geçtiğinde ilgili payda tek fiyat yöntemi ile fiyat oluşturmak için belirli bir süre emir toplanır. Süre sonunda emirler eşleştirilir ve fiyat oluşturulur. Oluşan fiyatın duyurulmasının ardından işlemlere ‘sürekli işlem’ yöntemi ile devam edilir. Devre kesici uygulamaları hem yatırımcıyı hem de piyasaları korur.
Yatırımcıların ve piyasanın dostu olan devre kesicinin dikkat edilmesi gereken bazı püf noktaları vardır. “Borsada devre kesici ne demek?” sorusunu yanıtladıktan sonra gözden kaçırılmaması gereken bir takım noktalar vardır. Devre kesici uygulamasının en önemli özelliklerinden biri de uygulamanın sadece seans süresi boyunca işlem gören bölümünde çalısmasıdır. Seans sona erdikten sonra bu uygulama devreden çıkacaktır. Böylece seans süresi boyunca tüm yatırım araçlarında yaşanan normal dışı durumların önüne geçmek hedeflenir.
Borsada devre kesici uygulaması; senetten doğan rüçhan hakkı ve varant işlemleri için geçerli değildir. Çünkü devre kesiciler varant ve rüçhan hakkına müdahale etmemektedir. Diğer işlemleriniz hisse senedine bağlı değilse, kesintisiz olarak devam ettirebilirsiniz. Fakat ani değişimler, varant işlemlerinde de etkisini hissettirebilir. Bunun için, devre kesici uygulaması harekete geçtiği zaman piyasayı takip etmekte fayda vardır. Uzmanlar varant işlemi yapacak yatırımcılara piyasaya dikkat kesilmeyi ve yatırımlarını takip etmelerini önerirler.
Borsada devre kesicinin seans boyunca devam edeceğini ve seans devreden çıkacağını söylemiştik. Peki borsada devre kesici ne kadar sürer? Herhangi bir tetikleyici durum algılandığı takdirde devre kesici harekete geçer. Referans fiyatının %10 üst ve %5 alt limitleri hesaplanarak fiyat limitleri bulunur. Bu sınırlara kadar olan işlemler sorunsuz olarak devam eder. Ancak limitlere değen işlemler devre kesici sayesinde otomatik olarak iptal edilir. Devre kesici aktif hale geldikten sonra 5 dakika boyunca emir toplama sürecine geçilir. Teorik fiyat işlem adetleri açıklanır. Ardından 2 dakika süren eşleşme süresi başlar. Emir toplama sona erdikten sonra normal işlemlerle devam edilir. Gün ortası açılış seansının başlamasına 10 dakika kala devre kesici aktif hale gelirse emir toplama süresi 5 dakikadan 10 dakikaya çıkarılır.
Devre kesicinin en önemli faydalarından biri de ani dalgalanmalar ya da borsa manipülasyonları esnasında yatırımcılara 5 dakikalık süre tanımasıdır. Bu zaman dilimi yatırımcılar için altın dakikalar olarak nitelendirilir. Doğru kararlar almak ve işlemlerinin faydasını düşünmek için hızlı karar almaları gerekir.
Borsada devre kesici uygulamasını devreye sokmak için manuel bi müdahaleye gerek yoktur. Borsa İstanbul tarafından yürürlüğe konulan bu sistem otomatik olarak devreye girecektir. Belirlenen oranların sınır noktalarına dayanan senet fiyatlarını sistem kendisi algılar ve bütün emirler iptal eder. Bunun sayesinde yatırımcıların kriz yönetim süreçlerine destek verilmiş olur. Anlık değişimlerde sistemin otomatik olarak devreye girmesi sayesinde yatırımcılar oran hesabı ile uğraşmazlar ve yatırımlarına zaman ayırabilirler. Bu sayede piyasa, yatırımcı ve borsa korunmuş, manipülasyonlardan etkilenme oranı azalmış olur.
