Dış ticaret dengesi nedir? Dış ticaret dengesi nasıl sağlanır?

İhracat ve ithalat arasındaki denge, dış ticaret dengesi kavramı ile açıklanır. Dolayısıyla en basit tanımı ile dış ticaret dengesi, ithalat ve ihracat tutarları arasındaki farktır. Buna bağlı olarak da dış ticaret açığı ya da dış ticaret fazlası oluşabilir.

Dış Ticaret Dengesi Nedir?

Yurt içindeki yerleşik kişiler ile yurt dışındaki yerleşik kişiler arasında gerçekleştirilen birtakım faaliyetlere yönelik bir kavram olan dış ticaret dengesi ne demek? Bu kavram, gümrüklerden geçen malların ithalat ve ihracat tutarları arasındaki farkı temsil etmektedir. Dolayısıyla ihracatın ithalattan fazla olduğu durumlarda dış ticaret fazlalığından söz edilebilmektedir. Ancak ihracatın ithalattan daha az olduğu durumlarda ise dış ticaret açığı meydana gelmektedir.

Dış Ticaret Dengesi Nasıl Sağlanır?

Farklı unsurları barındıran dış ticaret dengesi, ihracat ve ithalat gibi kavramların bilinmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda ihracat, bir ülkenin yurt dışına satışını gerçekleştirdiği mallar olarak tanımlanabilmektedir. İthalat ise yurt dışından satın alınan mallar olarak belirtilebilmektedir.

Dış ticaret dengesi; ödemeler dengesinin en mühim alt dengesini meydana getiren cari denge kapsamındadır. Yani dış ticaret dengesi, cari denge çerçevesindeki mal ihracatı ile ithalatı arasındaki farkı göstermektedir. Bu alt denge, ihracat ve ithalat ile doğrudan ilişki içerisindedir. Dolayısıyla dış ticaret dengesinin sağlanabilmesi amacıyla mal ithalatı ile ihracatı arasında denge kurulmalıdır. Ayrıca dış ticaret dengesinin kurulması ve tam olarak analiz edilmesi için dikkate alınması gereken hususlar aşağıdaki gibi belirtilebilmektedir;

• Söz edilen dengenin net bir şekilde saptanabilmesi amacı ile ihracat ve ithalat, aynı ölçüm cinsinden gösterilmelidir.
• İhracat ve ithalatın aynı döviz cinsinden ifade edilmesi için ise genellikle USD birimi kullanılmaktadır.
• Bu iki unsur için ödenen farklı para birimleri, TCMB tarafından yayınlanan mevcut günlük çapraz kurlar ile USD’ye dönüştürülerek hesaplanmalıdır.
• Dış ticaret dengesi hesaplanırken, ihraç ve ithal edilen malların kapsamında taşıma ve sigorta giderlerinin de bulunduğu gözden kaçırılmamalıdır.

Dış Ticaret Dengesi Nasıl Hesaplanır?

Temelde ihracat ve ithalat değerlerinin birbirine eşit olması ile dengelenen dış ticaret dengesi, oldukça basit bir formül ile hesaplanabilmektedir. Bu bağlamda ihracat ile ithalat değerlerinin birbirlerine olan oranları hesaplanmaktadır. Ancak dış ticaret dengesi formülünden söz edilirken bazı hususlara da değinilmesi gerekmektedir. Bahsedilmesi gereken hususlar arasında ise dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranı bulunmaktadır. Söz edilen bu unsurların nasıl hesaplandığı ise aşağıdaki gibi belirtilebilmektedir;

• İhracat ve ithalat değerlerinin toplamı, bir ülkenin dış dünya ile gerçekleştirdiği ticaretin hacmini temsil etmektedir. Dolayısıyla dış ticaret hacmi hesaplama formülü; “dış ticaret hacmi = ithalat + ihracat” olarak belirtilebilmektedir.
• Mevcut durumda ithalat için gerekli olan dövizin, hangi oranda ihracattan alınan dövizlerle karşılandığı ise ihracatın ithalatı karşılama oranı formülü ile saptanmaktadır. Yani bu değerin hesaplanması için kullanılan formül; “ihracatın ithalatı karşılama oranı = ihracat/ ithalat” olarak gösterilebilmektedir.

Dış Ticaret Dengesi ile Cari İşlemler Dengesi Arasındaki Fark Nedir?

Birbiri ile sıkça karıştırılan iki ayrı kavram olan dış ticaret dengesi ve cari işlemler dengesi arasında belirgin farklar mevcuttur. İthalatın ihracattan yüksek olması durumunda dış ticaret açığı oluşmaktadır. Tam aksine ihracatın ithalattan yüksek olması durumu ise dış ticaret fazlasını göstermektedir. Bu iki değer eşitlendiğinde de dış ticaret dengesi oluşmaktadır. Ancak cari işlemler dengesi, ithalat ve ihracat unsurlarından daha fazlasını içermektedir.

Cari açık oluştuğunda, dış ticaret açığından farklı olarak transfer ve yatırımların da negatif bir şekilde mevcut değere dahil edilmesi söz konusudur. Yani yatırım gelirleri ve yatırım giderleri, ülkede meydana gelen yabancı yatırımların kendi devletlerine kar götürmesi ile ülkenin gerçekleştirdiği uluslararası yatırımlardan alınan kar; cari işlemler dengesi üzerinde etkendir. Dolayısıyla portföy ve doğrudan yatırımlar gibi her türden yatırımın bu denge üzerinde rol oynadığı söylenebilmektedir.