Çin bağlantısı: Darbe yapılan Zimbabve'nin bağımlı olduğu ortağı

Övgü Pınar

Vatikan

General Chiwenga Çin'de askeri liderler tarafından karşılandı

Çin Dışişleri Bakanlığı, Zimbabve'de ordunun yönetime el koymasından birkaç gün önce Zimbabve Genelkurmay Başkanı Constantino Chiwaenga'nın ülkelerine yaptığı ziyareti "normal bir askeri ziyaret" olarak tanımladı. Peki Çin ve Zimbabve'nin ilişkileri ne kadar derine uzanıyor?

General Constantino Chiwenga'nın darbeden yalnızca birkaç gün önce Çin'i ziyaret etmesi gözlerden kaçmamıştı.

Çin ülkede yaşananları dikkatle izlediğini açıklamış ve Devlet Başkanı Robert Mugabe'nin görevden uzaklaştırılmasını kınamamıştı.

Çin'in Zimbabve'de tarımdan inşaata kadar her sektörde milyarlarca dolarlık yatırımı bulunuyor.

Çin Zimbabve'nin bağımlı olduğu bir ülke: Hem kırılgan ekonomisine en büyük desteği o veriyor hem de en büyük ihracat pazarı.

İki ülkenin ilişkisi Zimbabve'nin bağımsızlık savaşına kadar uzanıyor.

1979'da Sovyetler Birliği'nden destek almayı başaramayan Robert Mugabe yüzünü Çin'e dönmüş ve gerillaları için hem eğitim hem de silah sağlamayı başarmıştı.

1980'de Zimbabve'nin bağımsızlığını ilan etmesinin ardından iki ülke arasında resmi ilişkiler başladı ve sonraki yıl Mugabe Pekin'i başbakan olarak ziyaret etti.

O tarihten beri de düzenli olarak ziyaret ediyordu.

Zimbabve Devlet Başkanı Mugabe Çinli liderlerle defalarca buluşmuştu

Zimbabveli yetkililer Batı'ya karşı Çin'i kullandı, özellikle de AB'nin 2002 yılında Mugabe'ye yaptırım uygulamasının ardından.

Mugabe, Zimbabve başkenti Harare'de Çinlilerin yaptığı ulusal stadyumdaki konuşmasında "Yüzümüzü güneşin doğduğu doğuya, sırtımızı ise güneşin battığı batıya döndük" demişti.

Ülkenin bu politikası, Çin'le askeri angajmanını da artırdı.

Aralarında Hongdu JL-8 ve JF-17 Thunder'ın da bulunduğu uçaklar, askeri araçlar, radarlar ve silahlar alındı. Fakat 2008 yılında ürünlerin nakliyatı sırasında yaşanan bir anlaşmazlık nedeniyle Çin Zimbabve'yi "kısıtlı askeri ticaret" listesine aldı.

Bu politikasına rağmen Çin'den beklediği yatırım miktarını bulamayan Mugabe, Ağustos 2015'te Batılı ülkeleri yatırım yapmaya davet etti.

Bugün ise Çinlilerin ve Batılıların, özellikle de İngilizlerin çıkarları gittikçe ortaklaşır hale geldi.

Harare'nin kenar mahallelerinden, birbirinden çok uzak olmayan iki binada ülkenin en büyük iki konsolosluğu bulunuyor: İngiltere ve Çin.

Diğer ülkeler elçiliklerini kapatırken Çin elçiliğini büyüttü.

İngilizler iş dünyası, sivil toplum ve muhalefetle bağlantılar kurarken Çinliler iktidardaki Zanu-PF'ye devlet güvenliği alanı da dahil olmak üzere "teknik destek" verdi.

Zanu-PF'nin siyaseti ve iç dengeleri konusunda Çinli diplomatlar, tıpkı Batılı meslektaşları gibi bilgiliydi ve istikrar, yatırım iklimi ve hukukun üstünlüğü konularında endişeleri vardı.

Çin Devlet Başkanı Şi Jinping Zimbabve'yi 2015 yılında, Mugabe ise Pekin'i Ocak 2017'de ziyaret etti.

Çinli liderler kamuoyu önünde imkanı olan Çin şirketlerini Zimbabve'ye yatırım yapmak için cesaretlendirdi.

Fakat kapalı kapılar ardında Zimbabve ekonomisi istikrara kavuşana kadar daha fazla kredi verilmeyeceği belirtildi.

Tümgeneral Sibusio Moyo ordunun hamlesinin bir darbe olmadığını söyledi

Çinli diplomatlar ve iş insanları Zimbabve'nin daha iyi günlere kavuşmasını bekliyor.

Zimbabve tütününün en büyük alıcısı Çin olsa da bazı Çinli şirketler ülkede iklimin değiştiğini düşünerek başka pazarlar arıyor.

Elmas gibi bazı sektörlerde ise Çinli yatırımcılar büyük zararlar etti.

Birkaç hafta önce Çin'deyken Çin-Afrika ilişkileri üzerine bir toplantıya katıldım ve burada Zimbabve'nin adının bir kere bile geçmediğini gördüm.

Etiyopya, Sudan veya Angola gibi stratejik ortaklar, Nijerya, Kenya ve Güney Afrika gibi büyük pazarların karşısında Zimbabve, Çin'in önceliği değil.

Bu yüzden Pekin, Zimbabve'ye yatırım yapmak için daha uygun bir ortam bekliyor.

Meşru bir hükümetin seçimle başa gelmesini açıkça taahhüt eden bir geçiş hükümeti anlaşması Pekin'in çıkarı olduğu kadar Londra'nın da çıkarı.

Hem Çinle yakınlaşma hem de Batı'yla tekrar yakınlaşma stratejileri Zimbabve'ye ihtiyacı olan yatırımı ve güveni getiremedi.

Zimbabve'nin ihtiyacı olan şey istikrarlı ve hesap verebilir bir hükümet. Asya, Amerika ve Avrupa'dan yatırımcılar ancak o zaman ülkeye yatırım yapmayı düşünebilir.

Pekin'de Ocak ayında Mugabe'ye verilen mesaj da, geçen hafta Zimbabve Genelkurmay Başkanı Constantino Chiwenga'ya verilen mesaj da buydu.

Bu makale hakkında

Bu makale BBC tarafından, başka bir kurumda bu alanda çalışan bir uzmana yazdırılmıştır.

Dr. Alex Vines Chatham House Afrika Programı Başkanı olarak görev yapar ve Coventry Üniversitesi'nde dersler verir.

Editör: Duncan Walker