Döviz kuru akaryakıt fiyatlarını nasıl etkiliyor?

Cüneyt Kazokoğlu

Enerji piyasası uzmanı

Türkiye'nin dışa bağımlılığı petrol ve doğalgazda, yüzde 100'e yakın. Petrol ve petrol içeren formülle belirlenen doğalgaz fiyatları da ABD Doları cinsinden fiyatlanıyor.

Dolayısıyla, bu ürünlerin neredeyse tamamını ithal etmek zorunda olan Türkiye'nin cari açığı büyük ölçüde enerji kaleminden oluşuyor.

Bilhassa geçtiğimiz yılın ikinci yarısı boyunca akaryakıt fiyatları önemli ölçüde arttı. Ağustos 2016'da benzinin litresi 4.3 lira, dizelin litresi 3.6 lira civarındayken, benzin bu hafta 5.2 liranın üzerine çıktı, dizel ise 4.5 lirayı aştı.

Dolar/TL kurunda yeni rekor: 3,92

Akaryakıt fiyatlarının belirlenmesinde toptancı ve bayii marjı ve benzeri maliyetler dışında iki tane ana değişken var: ürün fiyatı ve vergilendirme.

Ürün fiyatı, kabaca Akdeniz piyasasında satılan benzin ve dizelin fiyatı. Her zaman birebir olmasa da, aşağıdaki grafikte görüleceği üzere büyük ölçüde ham petrol fiyatı ile beraber seyrediyor.

Ürün fiyatlarının Türkiye'deki akaryakıt fiyatlarına yansımasında, ürün fiyatlarındaki değişim kadar döviz kuru da önemli rol oynuyor.

Türk Lirası'nın değer kaybı nedeniyle geçtiğimiz aylarda ham petrol ve ürün fiyatlarına Türk Lirası cinsinden bakıldığında artış, dolar cinsindeki artıştan çok daha yüksek.

Türkiye'de akaryakıta yapılan zammın nispeten az olmasının nedeni, Enerji Piyasası Denetleme Kurulu'nun tavan fiyat uygulayarak fiyat artışının tüketiciye birebir yansımasını önlemesi.

Ancak bu durum, pompa fiyatları için iki türlü baskı demek: sadece ürün fiyatlarındaki artış değil, aynı zamanda kur kaybı da fiyatların artmasına yol açıyor.

Aşağıdaki basit grafik, Türk Lirası cinsinden ham petrol fiyatı ile benzin ve dizel pompa fiyatlarının Ağustos 2016'dan beri nasıl arttığını özetliyor.

Bu yıl dünyada ham petrol fiyatları yüksek ihtimalle petrol piyasasının kendi dinamikleri nedeniyle varil başına 50 ila 60 dolar arasında seyredecekler.

Fakat çifte baskı nedeniyle fiyatlar sabit kalacak ya da hafif miktarda gerileyecek dahi olsa, Türk Lirası'nın değer kaybı sürdüğü sürece Türkiye'ye yansıyan fiyatlar azalmayacak, tam tersine artacak.

Bu durum fiyatların belirlenmesindeki ikinci etken, Maliye Bakanlığı'nın inisiyatifindeki Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artışları ile birleşince döviz kurundaki kayıp sürdükçe akaryakıt fiyatlarının daha da artması; benzinin litresinin 6, dizelin litresinin 5 liranın üzerine çıkmasını beklemek yanlış olmaz.