Kısmi zamanlı çalışma nedir? Kimler kullanabilir?

SMMM Hıdır Daştan

Çocuğun ilkokul çağına geldiği aybaşına kadar yapılabilecek kısmi çalışma hakkının hangi sektör ve işlerde yapılabileceğini belirleme yetkisi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na (ÇSGB) verilmiştir. Bu anlamada ÇSGB tarafından 08.11.2016 tarih ve 29882 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik düzenlenmiştir.

İşte kısmi istihdam ve Analık Halinde Yarı Zamanlı Çalışma ve Kısmi İstihdam ile ilgili İş Kanunu’nunda belirlernen esaslar;

1-Normal Şartlarda Kısmi İstihdam

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi, haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğunu, aksi kararlaştırılmadıkça bu sürenin çalışma günlerine eşit olarak dağıtılacağını hükme bağlamıştır. Buna göre, haftanın altı günü çalışılan bir işyerinde günlük çalışma süresi 7.5 saat olacak, 30×7.5=225 saat olarak uygulanacak ve SSK işlemlerinde ay 30 gün olarak dikkate alınacaktır. Haftada 5 gün çalışan ve Cumartesi ve Pazar günü çalışma yapılmayan bir işyerinde, günlük çalışma süresi 9 saattir.( 45 saat/ 5 gün) Haftalık çalışma saati en çok 45 saat olmakla birlikte, yapılan sözleşmelerle bu süre daha az çalışma saati olarak da belirlenebilir. Çalışanlara verilen ara dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmıyor. Çalıştırdığı işçisinin sigorta primim 30 günden az bildiren işverenler, eksik bildirimini haklı bir nedene dayandırmak ve bu haklı nedeni ispatlamakla yükümlüdürler. İşverenler eksik çalışma olduğu takdirde bu durumu ya raporla ya izin belgesiyle ya da yapmış oldukları sözleşme ile ispat etmeleri gerekmektedir.

4857 sayılı kanunda iş sözleşmesinin türleri ve tanımları yapılmıştır. İlgili Kanunun 13. maddesine göre kısmi süreli iş sözleşmesi tanımı yapılırken “İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir.” denmiştir.

Kanunda geçen “önemli ölçüde” ifadesi net olmadığı ve ifade ediş şekli ile ortada kaldığı için Yönetmelik çıkartılmıştır. (08.11.2016-29882 sayılı Resmi gazete Madde 4-(1) ç) Yönetmeliğin 4. Maddesinin (1) ç bendinde kısmi süreli çalışmanın tanımı; “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” şeklinde yapılmıştır.

İşçi ile işveren mutabık kaldıkları takdirde Kısmi süreli sözleşme yapabilir ve sözleşmenin süresini koşullarını karşılıklı belirleyebilirler.

2-Analık Halinde Yarı Zamanlı Çalışma ve Kısmi İstihdam

10.02.2016 tarihinde 29620 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan; 6663 sayılı Kanunun “Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 20. Maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa Ek Madde 5 “Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği” eklenmiştir. Aynı Kanunun 22. Maddesi ile 4857 sayılı İş Kanununun 74 üncü maddesinde değişiklikler yapılmıştır.

MADDE 20- 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.

“Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği

EK MADDE 5- İşçiye, 4857 sayılı Kanunun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenir. Ödenek süresi, 4857 sayılı Kanunun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır. Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Fondan aylık olarak ödenir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Bu madde hükümlerinden yararlanılabilmesi için işçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, 4857 sayılı Kanunun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kuruma doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılır. Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz. Geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmez. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan yersiz ödemeler kanuni faiziyle birlikte işverenden tahsil edilir. Bu madde hükümleri 506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personel için de uygulanır.

Birinci fıkra kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesinde belirtilen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden aynı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (f) bentleri uyarınca toplam %32,5 oranında sigorta primleri işçi ve işveren payları doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenen gün sayısı kadar Fondan Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenir. 5510 sayılı Kanun kapsamında, Kurum prim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte işyeri ve işveren sayılmaz ve bu kişiler için işe giriş ve çıkış bildirimi yapılmaz.

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Kurum ve Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken belirlenir.”

MADDE 21- 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 13 üncü maddesine aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

“Bu kanunun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır.
Beşinci fıkra kapsamında hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.”

MADDE 22– 4857 sayılı Kanunun 74 üncü maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki cümleler, maddeye birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra, maddenin mevcut beşinci fıkrasına birinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümle ve maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.”

“Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.”

“Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir.”

“Bu madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için uygulanır.”

Sonuç olarak; kısmi istihdam işçi ve işverenin karşılıklı iradi beyanları ile yapacakları sözleşmeye dayanır. Oysaki Yarı Zamanlı Çalışma; mevcut çalışanın doğum ve evlat edinme gibi hallerde var olan sözleşmenin bağlayıcı bir unsurudur. İşçinin yarı zamanlı çalışma süreleri işverenin belirleyeceği tarih ve saatlerde gerçekleşir ve işçi buna uymak zorundadır. İşverene yazılı bildirim ve eşin çalışıyor olma şartı bulunmaktadır. İşverenin oluşan bu koşullar sonrasında iş akdini tazminatsız feshetmek gibi bir seçeneği yoktur. Süresinde (30 gün) yapılmayan müracaat işçinin İŞKUR’dan hak kaybına sebep olması manasına gelir.

Ancak bu durumda çalışanın yasadan kaynaklı kısmi süreli çalışma hakkını elinden almaz ve çalışan işverenden kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Çalışan işverene çocuğun ilkokul çağına başlayacağı tarihe kadar herhangi bir zamanda başvurabilir. Bu talebe işveren 1 ay içinde olumlu cevap vermek zorundadır. Bu durumda da işveren iş akdini haklı neden öne sürerek fesih edemez.