Petrolde kritik gelişme

Milli parkların aramaya açılması gibi bazı maddelerin TBMM Genel Kurul’unda değiştirilmesi, karşıt görüşleri bir miktar yumuşatırken, TPAO lehine yapılan değişiklikler dikkat çekti.

Yürürlüğe giren yeni ‘Türk Petrol Kanunu’, petrol ve doğalgaz sektörünün kurallarını yeniden yazdı. Hazırlanma aşamasında petrol sektöründe çalışan mühendis ve işçi örgütleri, yeni Petrol Kanunu Tasarısı’na ‘milli menfaatler’ ifadesinin kaldırılması, vergi düzenlemeleri ve çevre ile ilgili önerilerinin yeterince dikkate alınmadığı gerekçeleriyle karşı çıkmıştı. Ancak TBMM Genel Kurulu’nda yapılan son dakika değişiklikleri ile özellikle Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) tanınan ayrıcalıkların korunması, özel sektör için bir miktar hayal kırıklığı yaratırken, karşı çıkanları da bir ölçüde rahatlattı. Yeni ve eski kanun kıyaslamasında tartışılan maddeler ve son dakika değişikliklerini derledik.
5 MADDEDE YENİ KANUN

1) Amaç ve Kapsam
Eski Kanun: Kanunun amacı; Türkiye Cumhuriyeti petrol kaynaklarının milli menfaatlere uygun, hızla, sürekli ve etkili aranmasını, geliştirilmesini ve değerlendirilmesini sağlamaktır.

Yeni Kanun: Kanunun amacı; Türkiye Cumhuriyeti petrol kaynaklarının milli menfaatlere uygun hızlı, sürekli ve etkili şekilde aranmasını, geliştirilmesini ve üretilmesini sağlamaktır.

Açıklama: 2007’de 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in dört veto gerekçesinden biri olan “milli menfaatlere uygun olarak” ifadesi aynen korundu. Ancak eski kanunda “milli menfaatlerin korunması” ilkesinin yasanın tüm maddelerine yedirilmiş bir kriter olduğunu savunan sendika yetkilileri, yeni kanunda bu ilkenin sadece amaç kısmında bırakılmasına tepkili.

2) Vergilendirme
Eski Kanun: Petrol hakkı sahiplerinin safi kazançları üzerinden ödemekle mükellef oldukları vergiler ve hissedarları adına yapmaları gereken gelir vergileritevkifatı toplamı yüzde 55’i geçemez.

Yeni Kanun: Eski kanun korundu.

Açıklama: Kanun hazırlanırken bu oranın yüzde 55’ten, yüzde 40’a düşürülmesi tepkiye neden olmuştu. Söz konusu madde Genel Kurul’da yüzde 55 olarak korundu. Sektör temsilcileri, ödenen vergilerin zaten yüzde 37.5 seviyelerinde olduğunu savunarak, oran değişikliğinin devlet açısından bir vergi geliri kaybına yol açmayacağını ancak çok uzun yıllar sürecek arama projeleri öncesinde yatırımcılara uzun vadede belli bir vergi üst limiti güvencesi verilmesinin, daha çok yatırım sağlayacağını savunmuştu.

3) TPAO’ya İlişkin Hükümler
Eski Kanun: Petrol ile ilgili; müsaade, arama ruhsatnamesi ve işletme ruhsatnamesi alma hakkı Devlet adına TPAO’ya aittir.
Yeni Kanun: İşletme hakkı süresi sona eren sahalar, işletme ruhsatı verilmek üzere, Bakan onayıyla müzayedeye çıkarılabilir. Ancak müzayedeye çıkılmadan önce Bakanlık bu sahayı işletme ruhsatı konusu olarak isteyip istemediğini süre tayini suretiyle yazacağı bir yazı ile TPAO’dan sorar. TPAO’nun talebi hâlinde saha müzayedeye çıkarılmaz. İşletme ruhsatı evvelce müzayedeye çıkarılmış bulunan bir işletme sahasının tamamı veya bir kısmı yine Bakan onayıyla müzayededen kaldırılabilir. İdari yaptırım sonucu iptal edilen işletme ruhsatının sahibi olan petrol hakkı sahibi veya sahipleri aynı işletme ruhsatında tekrar hak sahibi olamaz.

Açıklama: İlk metinde, “Petrol İşleri Genel Müdürlüğü bir işletme sahası için müzayedeye çıkmadan önce bu sahayı isteyip istemediğini TPAO’ya sorar” şeklinde bir madde yer alıyordu. Örneğin yabancı bir petrol şirketinin işlettiği petrol sahasının ruhsat süresi dolduğunda, devlet önce TPAO’ya soracak, TPAO istemezse müzayedeye çıkılacak. Yani TPAO’nun ayrıcalığı korunmuş oldu.

4 ) Arama Ruhsatı Süreleri
Eski Kanun: Karalarda: 4 + 2 (kanuna riayet ve hüsnüniyet şartıyla) + 2 (keşif ihtimali ve teminat şartıyla) + 3 (keşif şartıyla), Denizlerde: Aynı süreler yüzde 50 oranda artırılabilir.

Yeni Kanun: Karalarda: 5 (iş ve yatırım programı şartıyla) + 2 (programın yerine getirilmesi, en az bir sondaj içeren ilave programın sunulması ve buna karşılık gelen yüzde 2 teminatın yatırılması şartıyla) + 2 (ilk uzatımdaki şartlarla) + 2 (keşif şartı); Denizlerde: Karadaki aynı şartlarla 8+3+3+2
Açıklama: Eski kanuna göre bir şirket yatırım yapmadan bir ruhsatı 8 yıl kapatma imkânına sahipti. Yeni kanunda ise ruhsat verilirken ve her bir süre uzatımında, iş ve yatırım programı, kuyu kazma zorunluluğu ile teminat altına alınıyor.

5) Yatırımda Öncelikli Yörelere Sağlanan Teşvikler
Yeni Kanun: Petrol hakkı sahiplerince yapılacak yatırımlara verilecek teşvikler Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir.
Açıklama: Petrol hakkı sahiplerine yatırım yaptıkları illerdeki diğer tüm yatırımlara verilen teşviklerden yararlanabilme imkânı sağlandı.

5.3 milyar dolarlık katma değer

PETFORM Başkanı Orhan Duran’ın paylaştığı bazı bilgiler ise şöyle:

Türkiye’de günlük 630 bin varile yakın ham petrol ihtiyacının sadece yüzde 7’sini, yılda 50 milyar metreküpe yaklaşan doğalgaz ihtiyacımızın ise sadece yüzde 2’sini yerli kaynaklarımızdan karşılayabiliyoruz.

Türk arama-üretim sektörü, bir yandan ithalatı 2 milyar 650 milyon dolara tekabül eden yerli üretim sayesinde düşürerek, diğer yandan milli hasılayı 2 milyar 650 milyon dolar arttırarak ülke ekonomisine 5.3 milyar dolar katma değer sağlıyor.

Özelleştirmenin somut izleri

PETROL-İş Sendikası Genel Başkanı Mustafa Öztaşkın, yeni kanun ile TPAO’nun bazı ayrıcalıklarının korunduğunu belirterek, “Ancak ‘Devlet adına arama ve işletme ruhsatı alma hakkı TPAO’ya aittir’ hükmü kaldırılarak, özelleştirilmesinin önü açıldı” diye konuştu. Enerji yönetimi bir süredir TPAO’nun THY modeli ile özelleştirileceğinin sinyallerini veriyordu. Bir sektör temsilcisi, “TPAO’nun halka arzda değeri artsın” mantığının da etkili olduğunu vurguladı.

'Milli park” çıkarıldı

KANUNUN 10. maddesinin beşinci fıkrasında “Orman Kanunu’na göre orman sayılan yerlerdeki ruhsat ve izin alanlarında, ilgili mevzuata göre izin almak ve
bedelleri ödenmek suretiyle petrol arama ve işletme faaliyetleri yapılabilir” deniliyor. Kanun tasarısında milli parkların da petrol aramasına açılması öngörülüyordu. Ancak “milli parklardaki” ibaresi son dakika değişikliği
metinden çıkarıldı.